دسته: تاریخ و ادبیات
بازدید: 1 بار
فرمت فایل: doc
حجم فایل: 41 کیلوبایت
تعداد صفحات فایل: 48
توضیحات :
تحقیق نقش روسیه در جنبش تنباكو 48 صفحه در قالب Word قابل ویرایش.
فهرست عناوین صفحه
مقدمه و طرح سوال................................................................................. 2
نگاهی به منابع........................................................................................ 4
زمینههای فرهنگی جنبش...................................................................... 5
زمینههای اقتصادی جنبش.................................................................... 7
رقابتهای روس و انگلیس در ایران .................................................... 8
علما و مردم .......................................................................................... 15
شاه و امتیاز تنباكو ............................................................................. 20
امین السلطان و امتیاز تنباكو ............................................................ 23
مستندات روسیه برای مخالفت با امتیاز ........................................... 27
اسناد مربوط به نقش روسیه در جنبش تنباكو............................... 30
الف: اسنادی دال بر نقش محوری روسیه در جنبش ...................... 30
ب: رد مدارك موجود در زمینة نقش روسیه در جنبش ................... 35
اسناد فرانسوی .................................................................................... 39
نتیجهگیری ........................................................................................... 43
كتابنامه ................................................................................................. 47
بخشی از متن :
مقدمه و طرح سؤال
در تاریخ كشورها و سرزمینها برخی از حركتها و جنبشها به خاطر تازگی و كاركردشان اهمیت ویژهای پیدا میكنند و چه بسا زمینهای برای پیشرفت و یا پسرفت به حساب میآیند. جنبش تنباكو در ایران یكی از این مقاطع تاریخی است كه مردم ایران را نسبت به قدرت خویش برای مقابله با پیشآمدهایی كه حیثیت ملی آنها را به مخاطره میانداخت، آگاه ساخت. مردمی كه یاد گرفته بودند هر آنچه شاه و دربار برای آنها رقم میزند بپذیرند و خود را ملزم به اطاعت از آن مییافتند هرچند از اجرای آن كراهت داشتند.
در این دوره تحولات در كشورهای اروپایی وارد مرحلهای حساس شده بود و سرمایهداری پا را از مرزهای خود فراتر گذاشته بود و در پی سود و منفعت خویش خواستهها و مطالعات مردمان آن سوی مرزها را به هیچ میانگاشت. بنابراین جنبش تنباكو یك جنبش كاملاً مربوط به مسائل اقتصادی است یعنی ریشه اصلیاش به اقتصاد برمیگردد و این عملاً ناشی از یك مسئله بسیار مهم و آن به وجود آمدن و رشد امپریالیسم است. این مسئله تنها به ایران مربوط نمیشود و آسیا را هم در بر میگیرد. در ایران رژیم، رژیم زمینداری است و با رژیم سرمایهداری چندان میانه خوبی ندارد. لذا است كه به واسطه پدید آمدن تعارض منافع زیر ساختهای اقتصادی اجتماعی دچار تضاد شده و مقابله با پدیده بیرونی نمود عینی به خود میگیرد. برای تحلیل انقلابها و جنبشها در ایران براساس چارچوب نظری چارلزنلسون میتوان گفت كه هر جامعه یك ساخت دارد و ساخت جوامع با یكدیگر متفاوت است و هر ساختی یك عملكرد و كارد به خصوصی دارد. در ساخت اجتماعی ایران هم یك عملكردی وجود دارد كه این ساختها را به هم مربوط میكند كه به آن ساخت جامعه میگویند. این كاركرد، ساخت ارزشی را به وجود میآورد و این ساخت ارزش تغییرات مربوط به تجانس را به موجب میشود. حال اگر بین ساخت ارزشی و محیط تجانس باشد مشكلی پیش نمیآید ولی اگر عدم تجانس بین ساخت ارزشی و محیط به وجود بیاید آن وقت نظام نامتعادل اجتماعی رخ مینماید و این چیزی بود كه در جنبش تنباكو اتفاق افتاد. به هر حال در این تحقیق در پی آن هستیم تا ببینیم نقش روسیه در این جنبش چه میزان بوده است. آیا همانطور كه برخی ادعا میكنند سر منشأ و سرنخ ماجرا در دست روسها بوده و مردم را آنچنان كه میخواستند هدایت میكردند یا فقط به خاطر حفظ منافع خود مخالف اعطای امتیاز به رقیب خود بودهاند، و این مردم و علما بودند قیام را آغاز كردند و به نتیجه رسانیدند. ما در این تحقیق سعی كردهایم با تكیه بر اسناد و مدارك تاریخی موضوع را قدری بشكافیم. اما به نظر میرسد نقش روسیه یك نقش تقویت كننده و تكمیلی بوده تا یك نقش بنیادی و محوری، بررسی ادعاهای طرفین و مدارك تاریخی این را ثابت میكند.
نگاهی اجمالی به منابع
نخستین اثر مستقل و تك نگارانه دربارة جنبش تنباكو، كتاب تاریخ دخانیه شیخ حسن كربلایی است. حاج علی فرزند محمدرضا، پدر شیخ آقا بزرگ طهرانی هم رسالهای در تاریخ دخانیه نوشته كه متاسفانه تاكنون یافت نشده است.[1] پس از آن كتاب مستقل دیگری كه نوشته شده كتاب «تحریم تنباكو، اولین مقاومت منفی در ایران» ابراهیم تیموری است كه به سال 1328 خورشیدی چاپ شده است. وی از كتاب شیخ حسن، كمال استفاده را كرده و نامی از آن به میان نیاورده است. البته خود او هم تلاش زیادی در جمعآوری اسناد و مدارك كرده است.
اثر مستقل دیگر، عنوان «تحریم تنباكو» از خانم نیكی، ر،كدی است كه توسط شاهرخ قائم مقامی ترجمه و به سال 1356 خورشیدی در تهران به چاپ رسیده است. تحلیلی از نقش سه گانه شیخ فضلالله نوری در نهضت تحریم تنباكو اثر مستقل دیگری از آقای ابوالحسنی (مندر) است كه به سال 1360 توسط انتشارات پیام آزادی در تهران چاپ شده است. «پیكار پیروزی تنباكو» از محمد نهاوندیان (تهران، چاپ پرتو) و كتاب «ریشه و روند جنبش تنباكو» (بدون یاد از نام مؤلف) و كتاب «اندیشه دینی و جنبش ضد رژی» از آقای حسین آبادیان (تهران، مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، 1376 آثار مستقل دیگری هستند كه در این باره انتشار یافتهاند.
كتابی نیز با عنوان «بازرگان» از خانم هما ناطق دربارة دادوستد با بانك شاهی ورژی تنباكو در تهران به سال 1373 چاپ شده است.
كتاب ویژهای هم دربارة مرحوم سید علیاكبر فال اسیری مجتهد فارس با عنوان «نقش مجتهد فارس در نهضت تنباكو» از آقای محمدرضا رحمتی در تهران و به توسط بنیاد تاریخ انقلاب اسلامی چاپ شده است.
ما در این تحقیق تلاش نمودهایم از منابعی بیشتر بهره ببریم كه به شكلی به موضوع مرتبط بود و در آنها به نقش روسیه در جنبش اشاره شده باشد. از جمله این منابع برخی خاطرات از جمله خاطرات دكتر فوریه در ایران است.
همچنین اسناد وزارت خارجه انگلیسی و فرانسه از دیگر منابع است كه به آنها مراجعه شده است. بخش دیگر منابعی در واقع منابع مطالعاتی و تحقیقاتی است كه با مراجعه به آنها سعی شده تا نتیجه تحقیقات آنها به شكلی در این پژوهش منعكس شود.
از جمله منابعی كه به كرات به آنها استناد شده كتاب روس و انگلیس در ایران اثر فیروز كاظمزاده است. تاریخ قاجاره اثر آ.ك.س لمبتون از دیگر منابعی است كه به قدر نیاز به آنها مراجعه كردهایم.[2]
زمینههای فرهنگی جنبش
یكی از زمینههای جنبش تنباكو در ایران نارضایتی مردم و علما از نفوذ فرهنگی و اقتصادی بیگانگان در كشور بود. این نفوذ كه حیثیت و هویت ملی و فرهنگی یك جامعه سنتی را با خطر مواجهه كرده بود تبدیل به یك جنبش ضد بیگانه شد. شیخ حسن كربلایی فضا را این چنین توصیف كرده است: چنان افعال و اطوار زشت و ناپسند فرنگیان در نظرها به زیبایی جلوه گرفت كه مسلمان زادگان ایران، با آن وجدانهای سلیم و سلیقه مستقیم، قبایح افعال و اطوار ننگ مغزانة فرنگیان را با شوق و شعف هر چه تمامتر، شعار ]شعائر[ خود گرفته، سهل است كه مایة مباهات خود دانسته، بدان قبایح نیز بر مردم مملكت افتخار و مزیت جستند؛ و با همة این، باز هم فرنگی مآبی دست از مسلمانان برنگرفت تا بر طبایع ایشان نیز استیلا یافته، استعداد طبیعیه تا مسلمانان را هم از ریشه برانداخت. [3]
[1] رسول جعفریان، مقدمه تاریخ دخانیه شیخ حسن اصفهانی كربلایی، چ اول، انتشارات مركز اسناد انقلاب اسلامی، پائیز 1382، ص34
[2] برای آگاهی بیشتر درباره آثاری كه به طور مستقل یا مشتمل دربارة این جنبش نوشته شده نگاه كنید به مقاله «گزیده كتابشناسی نهضت تنباكو» در كتاب «سدة تحریم تنباكو» ج اول صص 43 تا 60
[3] شیخ حسن كربلایی، تاریخ دخانیه، ص 44